Wulkan Bromo i Ijen

3:00 w nocy. Siedzimy w niewyobrażalnym tłumie turystów na punkcie widokowym czekając na świt, który nadejdzie za 2 godziny. Wszyscy zostali dowiezieni tutaj tak wcześnie chyba tylko po to by z zimna i nudów wydać jak najwięcej pieniędzy na okolicznych straganach.A może chodzi o to żeby dopchać się do barierki na świt?... Stop, wróć !!! To fragment typowej wycieczki, my nie bierzemy w niej udziału :-)

Znalezione w internecie 

Nasza Toyota Land Cruser czeka na nas pod opustoszałym schroniskiem w wiosce Cemoro Lawang. Wszyscy inni wyszli gdy jeszcze smacznie spaliśmy. Wypijamy leniwą kawę i zaczynamy podjazd na zboczę wulkanu. Mijamy ostatnich turystów, którzy zdecydowali się dojść tu pieszo. Jeep trąbi przeraźliwie, ludzie rozpierzchają się po mokrych krzakach, sącząc przekleństwa pod nosem. Pieszy nie ma w tym kraju pierwszeństwa przed żadnym pojazdem.

A to nasz widok

My toyota is fantastic !!

Zimno, zimno, zimno. Na szczęście niebo jest pełne gwiazd, a po wczorajszym deszczu nie ma śladu. Julek, ubrany od stóp do głów w całe posiadane ciepłe ubranie, jest zafascynowany parą lecącą z buzi i możliwością ubierania i rozbierania czapki, szalika i rękawiczek. Dziecko urodzone i mieszkające cale życie w Azji uznaje za atrakcyjne to samo co lokalesi. Darek nie miał czapki, ani ciepłej kurtki, pod rozgwieżdżonym niebem jest przejmujące zimno. Podjeżdżamy do miejsca, gdzie jak co dzień, kłębią się tłumy turystów. Czapka kupiona, kurtka wypożyczona? To uciekamy dalej na "nasz punkt widokowy". Dziś spotkaliśmy tu tylko troje Austriaków, profesjonalnych fotografów,

I pełny skład na "naszym punkcie". Jednego nie widać bo robi zdjęcie :-)

Przedświt. Jeszcze nie widać słońca. Najlepszy czas na fotografię. Kolory zmieniają się w pełnej gamie. Nisko pod nami widać kalderę prehistorycznego wulkanu, we wnętrzu której wyrosło pięć stożków wulkanów, z których cztery są wciąż aktywne. W tle, wysoki na ponad 3700 metrów wulkan Gunung Semeru wyrzuca co chwilę kłąb dymu przypominając, że ma wielką moc. Sceneria jest fantastyczna, nawet nie zauważamy kiedy minęło grubo ponad godzinę z aparatem. Jedziemy w stronę krateru Bromo,

kratery wyrosłe w prastarej kalderze

Gigantyczne jezioro wulkanicznego popiołu i piachu przypomina krajobraz z Marsa lub pustynny erg. Wszystkie odcienie szarości dają doskonały kontrast dla każdej kolorowej kurtki lub jeepa. Jeszcze nie zatrzymaliśmy się gdy już dziesiątki jeźdźców na Tokuminganach czyli Kucach Jawajskich próbuje zaoferować swoje usługi czyli podwózkę pod Bromo. Wszyscy zdecydowaliśmy, że nie będziemy męczyć zwierząt o mocno wątłej postawie. Wszyscy oprócz Franza, który miał takie parcie na szkło, że nie odpuścił okazji do nakręcenia kolejnego filmiku z sobą w roli głównej. Nikt nie przewidział reakcji kucyka, który jednym zręcznym skłonem pozbył się jeźdźca.

Kuce udają, że nie widzą potencjalnych klientów

Mijamy świątynię Pura Luhur Poten, jedną z ostatnich ostoi religii zbliżonej do Hinduizmu Balijskiego z czasów królestwa Majapahit, kultywowanego przez grupę etniczną Tenggerów zamieszkujących górzyste obszary w tej okolicy. Tengerrowie z racji naturalnej izolacji w górach nie zmienili wiary na Islam i mają podobne wierzenia do Balijczyków. Wielokrotnie podczas podejścia jesteśmy namawiani na zakup darów, które należy wrzucić do wnętrza krateru aby udobruchać nieco boga wulkanu, opóźnić kolejną erupcję i ocalić świątynię. Własnie zakończyły się obrzędy święta Yandya Kasada czczonej podczas pełni księżyca i wyliczanej na podstawie kalendarza księżycowego. Mieszkańcy wrzucali do krateru ofiary z kwiatów, warzyw, kurczaków i pieniędzy. Szaman odprawiał modły w kapliczce w pieczarze Widodaren położonej w zboczu jednego z wulkanów. Nie wiemy na ile to pomogło, bo dzień później usłyszeliśmy na Ijen, że Bromo wyrzucił coś z siebie, szczęśliwie nie niszcząc niczego ani nikogo. Bromo jest aktywnym wulkanem, erupcje ostatnich lat sprowadzają się głównie do wyrzucania chmur pyłu i nieznacznych choć spektakularnych wycieków lawowych, które przyciągały turystów. Aktywność jest monitorowana przez Pusat Vulkanologi dan Mitigasi Bencana Geologi, a ja jako syn wulkanologa, rozumiem co nieco w tej kwestii.

Spokojnie, tak tylko sobie bulgoczę

widok z krawędzi krateru Bromo na sąsiednie wulkany

Jedziemy na Ijen. 200 kilometrów po krętych, wąskich, górzystych drogach zabiera sporo czasu. Krótki odpoczynek i ruszamy. Jest głęboka noc. Spotykamy się z naszym przewodnikiem Ronem, który pracuje na co dzień podobnie jak jego ojciec jako górnik w kopalni siarki we wnętrzu krateru. Włączamy latarki, upewniamy się, że maski gazowe mają dobre paski i nie mają nieszczelności, zwłaszcza na dziecięcej buzi. 3 kilometrowe podejście, z 500 metrami różnicy poziomów na krawędź krateru Ijen zajmie nam niewiele ponad godzinę. Po drodze co chwilę spotykamy górników zaprzężonych jak zwierzęta ciągnących metalowe wózki, którymi będą zwozić zebraną siarkę. Większość z nich oferuję usługę taxi za niewielkie dla Europejczyka pieniądze, które z łatwością mogą podwoić ich głodową dniówkę. Część turystów korzysta, część podobnie jak my wybiera podejście o własnych siłach. Droga nie jest trudna, choć miejscami stroma i śliska. Krótki odpoczynek w budce serwującej kawę i gorące kubki z zupą z proszku, a potem kolejny na krawędzi krateru Ijen i ruszamy szybko w dół. Trzeba spieszyć się by zobaczyć błękitne płomienie płonącej siarki zanim zacznie się rozjaśniać, bo wówczas nie będą już prawie widoczne.

Luz, tym razem tylko 80 kg

Fumarole, wulkaniczne wyziewy ze szczelin wynoszą różne substancje. W Ijen wiele z nich zawiera wysoko skoncentrowane pary siarki i siarkowodór, które w zetknięciu z powietrzem ulegają natychmiastowego utlenianiu z samozapłonem. Temperatura par siarki ma tutaj ok 600 stopni, a płomienie dochodzą do 5 metrów. Nad całym zjawiskiem kłębią się piekielne chmury zawierające tlenki siarki i resztki siarkowodoru. Zabójcza chmura jest niesiona wiatrem o w miarę stałym kierunku przed wschodem słońca. Nie bez przyczyny wejście do krateru jest usytuowane od nawietrznej. Ciągnę Julka za rękę, widzę że się boi. Ja też mam spore obawy jak blisko można podejść. To chyba bardzo indywidualna ocena, nikt nie zagwarantuje pełnego bezpieczeństwa w dziewiątym kręgu piekła. Mamy już maski gazowe na twarzach i decydujemy się podejść bliżej. Dochodzimy do samej krawędzi ognia. Uda mi się zrobić tylko dwa zdjęcia, gdy nagły podmuch wiatru zwieje chmurę na nas. Głowa na ziemię, wołam do Julka, łapię go za rękę. Za chwilę, chmura rozprasza się, ale przez moment gdy nic nie widzę, mam spore emocje. Większość turystów obserwuje zjawisko z odległości kilkudziesięciu metrów, gdzie jest znacznie szerzej i gaz znacząco się rozprasza, tam widać z wyprzedzeniem nadchodzącą chmurę, która nie jest wielka i można dużo łatwiej jej uniknąć.

płonąca siarka

Płynna siarka spływa kamionkowymi rurami do prymitywnych chłodnic zrobionych z metalowych beczek, rozlewa się i zastyga. Tu kilku górników pracuje zwykle bez masek gazowych, tylko ze szmatami które w razie zakrycia przez chmurę wpychają sobie do ust. Odkuwają płaty siarki metalowym prętem, rozbijają na mniejsze kawałki młotkami. Część większych płatów będzie zapakowana do koszy noszonych na ramionach, a mniejsze okruchy do worków. Souvenir, souvenir - woła do mnie górnik, wyciągając rękę z "pamiątką z Ijen", podobiznami jakichś zwierzątek. Wartość estetyczna jest zerowa, ale jakiś odruch każe kupić. Wybieram coś mniej szkaradnego od żółwia i obserwuję zachwyt na twarzy sprzedawcy, który dostał wartość piwa albo połowę swojej dniówki, zależy z czyjej perspektywy patrzeć. Górnicy podnoszą kosze i zaczynają marsz do góry. Ładunek waży 60-100 kg. Specyficzny dźwięk skrzypienia ocierających się kawałów siarki brzmi jak głos ptaków z oddali, może to dodaje górnikom skrzydeł bo miejscami prawie podbiegają truchtem by jak najszybciej pozbyć się ciężaru, Muszą opuścić krater jak najszybciej, wraz ze wschodem słońca kierunek wiatru staje się nieprzewidywalny i robi się coraz bardziej niebezpiecznie. Turyści nie są wpuszczani do wnętrza krateru Ijen po 8 rano. Punkt skupu siarki pracuje do 10 rano, płaci 1000,- rupii czyli 30 groszy na kilogram wyniesionej siarki. Górnicy zdążają wykonać tylko jeden kurs dziennie pracując od północy do 9-10 rano. Zarabiają 20-30 złotych dziennie, co i tak jest znacznie lepszym wynagrodzeniem niż za inne prace w okolicy. Dlatego pracują, bez ubezpieczenia, czy jakiejkolwiek ochrony. Dlatego zwykle nie stać ich na kształcenie dzieci, które bez skończenia szkoły, skończą tak jak ich ojcowie - w kopalni.

Z dedykacją dla wszystkich narzekających na swoją pracę

Miejsce niezwykłe, zrobiło bardzo silne wrażenie na nas wszystkich. Byłem bardzo zadowolony, gdy Julek przysłuchiwał się foto-wywiadowi z górnikiem, który powstał podczas naszej ostatniej wycieczki. Rozmawialiśmy o wielu aspektach życia i o tym jak wygląda jego życie codzienne. Cieszyłem się z wartości edukacyjnej, którą dziecko wyniosło z tego dnia. Przez pół drogi powrotnej rozmawiał z naszym przewodnikiem o tym że ten jest samoukiem angielskiego, że nie chodził do szkoły bo nie było w domu pod dostatkiem pieniędzy, że jego matka zmarła po porodzie bo nie było pieniędzy na lekarza, że tylko jego pierwszy syn chodzi do szkoły a dla córki już nie wystarcza. Nigdy nie widziałem Julka aby tak ochoczo zabierał się za naukę matematyki jak po tym wyjeździe.

Uczyć się czy nie uczyć o to jest pytanie

Ryżu naszego powszedniego daj nam dzisiaj

- Bóg Dewi Sri nam sprzyja - powiedział mój Balijski znajomy, Wayan. -W tym roku ryż wyjątkowo dobrze obrodził i liczymy na drugie żniwa. Modliliśmy się i składaliśmy dary. Postępowaliśmy zgodnie z zasadami Tri Hita Karana, czyli w harmonii z ludźmi, naturą i bogami. Wszystkie czynności przygotowań darów, modlitw, składania darów, kolejnych modlitw a wreszcie samego sadzenia i zbiorów ryżu - wykonywaliśmy w odpowiednich dniach, zgodnie z 210 dniowym kalendarzem Pawukon, którego interpretację i obliczenia my ludzie Sudra wolimy konsultować z Brahminem by uniknąć strasznych w skutkach pomyłek.

Pola ryżowe w Tegalalang na Bali (wycieczka Widokówka Bali)

Przez całe życie korzystałem z kalendarza by wpisywać w niego to co planuję zrobić. Dopiero tu, na Bali zrozumiałem, że można postępować zgoła odwrotnie. Balijczycy korzystają z kalendarzy Saka i Pawukon aby dowiedzieć się co powinni danego dnia zrobić. Dziś może być dobry dzień na rozpoczynanie budowy domu, albo na podróż w kierunku wschodnim. W innym dniu należy raczej zmienić kierunek lub cel podróży, a w jeszcze innym jest dobry czas na sadzenie ryżu.

Farmy ryżowe są na Bali bardzo rozdrobnione. Pole o powierzchni hektara uważane jest za spore. Utrzymując się ze zbioru ryżu można liczyć na miesięczne dochody na poziomie 1-1,5 mln Rupii, czyli około 100 USD. Nawet w ubogiej Indonezji jest to głodowa stawka, która uniemożliwia realny dostęp nawet do kształcenia dzieci w rządowej szkole. Wydaje mi się, że kastowość na Bali zaczyna się odradzać. Obecnie nie tylko ze względu na pochodzenie przy urodzeniu, ale na towarzyszącą mu jako konsekwencja sytuację materialną, z której trudno przenieść się na wyższy szczebel.

Tarasy ryżowe na Bali stanowią niewątpliwą atrakcję turystyczną. Rozbudowywany od IX wieku system irygacyjny (nawadniania) Subak został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Uprawy ryżu mają wg wielu źródeł co najmniej 7500 lat tradycji i około 8000 znanych gatunków ! Istnieją uprawy tzw ryżu suchego - zwykle w górach, oraz ryżu mokrego nazywanego PADI :-) wymagającego tarasów zalanych na kilkanaście centymetrów wolno przepływającą wodą.

Skąd wziął się ryż? Chińska legenda mówi o psie złapanym przez mieszkańców małej osady. Wieśniacy głodowali i pies miał stać się ich pożywieniem. Był jednak na tyle mały, że społeczność postanowiła trochę poczekać, aż podrośnie. Pies miał kilka białych ziaren przyczepionych do ogona, które spadły na ziemię i wyrósł z nich ryż. Zanim pies dorósł, pole ryżowe rozrosło się na tyle, że starczyło do wyżywienia wsi. Wdzięczni wieśniacy oszczędzili pieska, który rozwiązał ich problem głodu. Podobno z jednego ziarna ryżu można uzyskać aż do trzech tysięcy ziaren.

Na Bali uprawia się trzy podstawowe rodzaje ryżu: biały, czarny i czerwony. Stanowi on podstawę balijskiej kuchni, podobnie jak ma to miejsce w większości krajów Azji. Indonezja jest trzecim, największym na świecie producentem ryżu po Chinach i Indiach, wyprzedzając Tajlandię, która jest największym światowym eksporterem.

Ryż zawiera wiele ważnych składników odżywczych. Nie tylko węglowodany złożone i łatwo przyswajalne białko, ale witaminy i mikroelementy. Polski biochemik, Kazimierz Funk wprowadził do słownika nazwę "witamina" po  odkryciu w 1912 roku tiaminy, czyli witaminy B1, właśnie w otrębach ryżowych. Od tego czasu wiemy, że nadmierne oczyszczanie zbóż pozbawia ich unikalnych mikroelementów takich jak fosfor, magnez, mangan, cynk, kobalt, fluor i wielu innych. Przebywając w Azji warto jeść dziki ryż, lub chociaż ten "kiepsko wyglądający". Ten, nie tak dokładnie polerowany utrzymuje mnie w dobrej kondycji fizycznej przez 11 rok mojego pobytu w Azji. Nie byłbym sobą nie wspominając o jeszcze jednym jego składniku: Nonanal aktywuje receptory feromonów. Pewno dlatego populacja Azji tak szybko rośnie, a ja mam czterech synów :-)

Najpiękniejsze plaże na Bali

Nie wierzcie tym, którzy twierdzą, że na Bali nie ma pięknych plaż. Do tej pory jesteśmy zaszokowani jaką różnorodność może oferować ta niewielka wysepka.  Podróżnicy przyjeżdżający na Bali znajdą tutaj nie tylko długie odcinki piaszczystej plaży z lazurowym morzem,  wulkaniczny czarny piasek, ale też i małe, malownicze plażyczki otoczone skałami i klifami.
Odwiedziliśmy większość z kilkudziesięciu plaż na Bali. Te, które zachwyciły nas najbardziej opisaliśmy poniżej.

Mengiat Beach

Naszym zdaniem najlepsza plaża w kompleksie luksusowych hoteli w Nusa Dua, przy której znajdują się hotele. Idealnie położona, jeżeli poza wypoczynkiem chcielibyście także zwiedzić wyspę- dojazdy nie będą tak uciążliwe jak z innych rejonów. Miłośnicy pływania nie doświadczą tutaj niebezpiecznych fal i prądów. Zaplecze: prysznice, leżaki, odległość od sklepów i rastuaracji sprawia, że jest to idealne miejsca na wypoczynek z dziećmi i i nie tylko :)



Gunung Payung Beach

Tylko 196 stopni dzieli nas od tego ukrytego małego raju. Położone jest blisko sławnej plaży Pandawa i z nią się łączy. Dojazd od południa będzie łatwiejszy, zwłaszcza dla podróżujących  skuterem, gdyż z północnej strony jest kiepska nawierzchnia.  Malownicze skały wywarły na nas niezapomniane wrażenie. To tutaj wymarzył nam się domek na plaży. Fala załamuje się kilkaset metrów od brzegu,  co sprawia, że zaobserwujemy lokalnych mieszkańców i dzieci poszukujących morskich skarbów w płytkiej wodzie.


Padang-Padang Beach

To bardzo piękna, mała plaża w pobliżu świątyni Ulu Watu, otoczona przez strome, wysokie głazy porośnięte roślinnością.  Schodzimy wąskim przejściem stromymi schodami, na końcu którego zaskakuje nas niewielka świątynia. Plażę pokrywają ogromne skały i małe jaskinie, jest to raj dla kreatywnych fotografów. Podczas przypływu jest to idealnie miejsca na pływanie, a kiedy zaczyna się odpływ cofające się morze odsłania koralowce i małe morskie stworzenia.
Ze względu na popularność filmu "Jedz, módl się, kochaj" wiele osób chce odwiedzić to miejsce. My mieliśmy szczęście i spotkaliśmy tam tylko kilku plażowiczów.  Mamy nadzieję, że ta plaża nie stanie się miejscem masowej turystyki i zachowa piękno i urok na długo.


Bias Tugal Beach

Kolejna ukryta plaża dla poszukiwaczy przygód. Przygotujcie się na 500 m wędrówki po kamienistej drodze w dół. Wszyscy jednoznacznie stwierdziliśmy, że było warto tam zejść. Woda mieni się wszystkimi odcieniami turkusu, biały, miękki piasek koi zmęczone po wędrówce stopy a kołyszące się palmy dodają uroku.  Na plaży znajduje się kilka chat i straganów ,więc nie trzeba jej opuszczać gdy dopadnie nas mały głód czy wielkie pragnienie.


Balangan Beach

Długi piaszczysty pas otoczony przez skaliste, piękne klify i zaskakująco ilość intensywnie zielonych dywanów z wodorostów.  Aby się tam dostać, przejechaliśmy kilka okolicznych wsi , gdzie można zaobserwować wypas bydła na polach i codzienne prace mieszkańców. Dojechaliśmy samochodem na parking, a potem zostało znacząco krótsze i łatwiejsze przejście niż na wcześniejszych.  To tutaj przenieśli się surferzy z sąsiedniej plaży Dreamland, kiedy ta została przejęta przez resorty.  Plaża jest długa na kilka kilometrów,  prądy oceaniczne są silne a fale wysokie. Lokalne restauracje na plaży to idealne miejsce na kolację o zachodzie słońca.


Amed Beach

Przepiękna plaża z czarnym piaskiem. Zamiast surferów i desek plaża zastawiona jest lokalnymi łodziami "jukungami". To jest nasze ulubione miejsce w okolicy. Podczas naszych wypraw nurkowych zatrzymujemy się na noc w bungalowach z widokiem na morze. Łagodnie opadające dno i przejrzystość wody sprawia, że jest to idealne miejsce na snorkeling. Kiedy wypływamy jukungiem na nurkowanie, to widok na największy wulkan na Bali - Agung zapiera nam dech w piersi. Najczęściej płyniemy w ciszy, zachwycając się widokiem i spokojem tego urokliwego miejsca. Jeżeli chcesz spróbować owoców morza czy zjeść swierzą rybę prosto z grilla, to Amed jest zdecydowanie najlepszym miejscem w okolicy :)